Een Rembrandt voor vijfentwintig mensenlevens

David Cohen was tien jaar toen hij in september 1942 met zijn ouders, broer en zusje, ooms en tantes Nederland verliet. De Duitse rijksminister Hermann Göring wilde Hitler een schilderij van Rembrandt cadeau doen dat in het bezit was van Davids ooms Benjamin en Nathan Katz, die in de kunsthandel zaten. In ruil daarvoor mocht de familie vertrekken. Hoe de jongen het angstige avontuur van de uitreis beleefde en zijn verblijf in het Caraïbisch gebied, vormen de eerste hoofdstukken van een kort relaas over de redding van vijfentwintig mensen.

Een van de redders stierf kort na 1945, de andere raakte verwikkeld in procedures rond de restitutie van kunstwerken die door de Duitsers waren geroofd. Ondertussen moest de opgroeiende David in de naoorlogse periode zijn draai zien te vinden. Later pas wordt hem meer duidelijk over de toenmalige transactie met de Duitsers. Hoe vrij was de handelwijze van zijn ooms destijds geweest? De reddende Rembrandt daargelaten, bestaat er tot op heden onenigheid over vele schilderijen die de Katzen verkochten aan de bezetter: vrijwillig, of door de omstandigheden gedwongen? Davids bedoeling is echter geen andere dan zijn ooms recht te doen en eer te verschaffen. Zonder hen was hij er waarschijnlijk niet geweest.

Robert Lemm is historicus en hispanist, vertaler en auteur van tientallen boeken. Eind jaren negentig maakte hij kennis met David Cohen, die hem vroeg zijn verhaal op te schrijven.

Recensie IZB-Ark

Het reddende portret

Een Rembrandt voor vijfentwintig mensenlevens. Het overlevingsverhaal van David Cohen van Robert Lemm is een aangrijpend verhaal over David Cohen die in ruil voor Rembrandts  ‘Portret van een man, lid van het geslacht Raman’ – dat van 1942-1945 deel heeft uitgemaakt van Hitlers heldengalerij in Linz ─ samen met vierentwintig joodse familieleden in 1942 ons land mocht verlaten.

Na een treinreis naar Spanje in gezelschap van Aus der Fünten en Lages vertrok men naar Jamiaca en later naar Curaçao waar de overige oorlogsjaren werden doorgebracht om eind 1945 naar Nederland terug te keren. De terugkeer in Nederland  werd beleefd als een cultuurschok en de ontvangst in het vroegere dorp was diep teleurstellend, maar het gezin Cohen trachtte  een zo normaal mogelijk  leven op te bouwen.  Opvallend hierbij, zo vertelt David Cohen, was dat over het verleden nooit werd gepraat.

We volgen David Cohen op zijn weg in de Nederlandse samenleving waar hij een redelijk bestaan wist op te bouwen.  De oorlog bleef echter aanwezig, zeker toen er verwikkelingen rond de restitutie van door Benjamin en Nathan Katz, de twee ooms van David Cohen, aan de Duitsers verkochte kunstwerken ontstonden.  Verwikkelingen die David Cohen zeer betreurt. Voor hem staat vast dat dankzij de transactie van zijn ooms vijfentwintig mensen de oorlog hebben overleefd. Dit aan de historicus Lemm vertelde verhaal is dan ook bedoeld als hommage aan zijn ooms Benjamin en Nathan Katz.

Dit bijzondere levensverhaal illustreert weer eens het demonisch handelen – demonisch is immers de ruil van een kunstwerk voor mensenlevens – van de Duitsers en geeft daarnaast inzicht in houding en leven van joodse overlevenden.

O.W. Dubois

November 2013